تعریف بسیار حساس بودن

من به نخبه سالاری باور دارم

“من به نخبه سالاری باور دارم. البته اگر از واژه نخبه سالاری استفاده درستی شود و اینکه کسی که از آن استفاده می‌کند دموکرات باشد. نه به نخبه‌گرایی در اقتدار… بلکه از نوع حساس و با ملاحظه آن… باید اعضا آن از هر ملت، طبقه و سنی باشند… وقتی با یکدیگر ملاقات می‌کنند، مابین ایشان فهمی اسرارآمیز وجود خواهد داشت. مناسک انسانی حقیقی را ارائه خواهند داد، صرف‌نظر از تمامی تفاوت‌ها و تبعیض‌هایی که وجود دارد، و به دور از بی‌رحمی‌ها و کژی‌ها. هزاران تن از ایشان در گمنامی می‌میرند و فقط تنی چند از ایشان مشهور می‌شوند. ایشان چه در رابطه با خود و چه با دیگران حساس هستند… بدون اینکه هیاهو و هرج‌ومرجی به راه اندازند، شاخص هستند، شهامت ایشان پرنخوت نیست، بلکه اقتداری بردبارانه دارند.”

ای. ام. فوستر، “باور من” از کتاب دو دلخوشی برای دموکراسی

آدم‌های بسیار حساس و تعریف حساسیت

این فصل درباره آدم‌های بسیار حساسی است که الزاماً بیمار نیستند. تعریف دقیقی از حساس بودن ارائه می‌دهد که با اختلالاتی که نیازمند درمان هستند، تفاوت دارد.

درمانگران اغلب در اولین جلسه درمانی جملاتی همچون:
“من همیشه خجالتی بوده‌ام”، “همه می‌گویند من خیلی حساس هستم”، “نمی‌فهمم آدم‌هایی هستند که کودکی به مراتب بدتری از من داشته‌اند و نیازی به درمان ندارند” را می‌شنوند.
این پرسش‌ها در فصل اول پاسخ داده خواهد شد:
آیا صرفاً خجالتی بودن دلیلی برای فوبی اجتماعی است؟
آیا بسیار حساس بودن یک اختلال شخصیتی است؟

تعریف و شیوع

حساسیت، بسیار حساس بودن و پردازش حسی، واژه‌هایی هستند که در این کتاب برای مشخص کردن ویژگی درونی‌ای به کار برده می‌شوند. در این ویژگی، فرد به جزئیات توجه می‌کند و هنگام مواجهه با محرکات بیش‌ازحد، دچار اختلال می‌شود. این ویژگی به کیفیت ارگان‌های حسی مربوط نیست، بلکه نوعی پردازش مغزی و عمقی اطلاعات است.

حساسیت در بین ۱۵ تا ۲۰ درصد از جمعیت یافت می‌شود. جالب اینکه همین میزان درصد، در بیشتر حیوانات نیز دیده می‌شود؛ از مرغ ماهیخوار تا نخستی‌ها. گرچه شکل ژنتیکی و تجلی آن در گونه‌ها متفاوت است، اما توزیع آن به صورت دووجهی است؛ یا این ویژگی را دارند یا ندارند.

دو نوع راهبرد در حیوانات

بیولوژیست‌ها به وجود دو نوع راهبرد در حیوانات اشاره می‌کنند:

1. خشن و جسور
2. محتاط و خجالتی

حساس بودن در گروه محتاط و خجالتی قرار می‌گیرد. اقلیت حساس از راهبردهای ریسک نکردن و مشاهده دقیق جزئیات قبل از اقدام استفاده می‌کنند. در حالی که اکثریت با استراتژی “همین حالا اقدام کن” پیش می‌روند.

تاثیر حساسیت در زندگی انسان‌های بسیار حساس

در بین آدم‌های بسیار حساس، توجه دقیق به محیط و بررسی عواقب هر رفتاری پیش از اقدام، یک استراتژی مهم است. این افراد عموماً سطح هشیاری بالاتری داشته و خلاقیت بیشتری دارند. از طرفی، زمانی که این افراد مدت زیادی تحت تأثیر محرکات قرار گیرند، حوادث زندگی برایشان آسیب‌رسانی بیشتری دارد.

حساسیت و جنسیت

شیوع بسیار حساس بودن در میان مردان و زنان یکسان است. اما تأثیرات فرهنگی بر تجربیات حساسیت مردان متفاوت است. در برخی فرهنگ‌ها، حساس بودن مردان پذیرفته نمی‌شود و این مردان مجبور می‌شوند حساسیت خود را پنهان کنند.

آزمون‌های حساسیت

گرچه تلاش شده آزمون‌های حساسیت جنسیتی نباشند، اما مثلاً مردان بسیار حساس ممکن است در پاسخ به پرسش “آیا گریه می‌کنید؟” جواب منفی دهند. دلنگرانی‌های مردان حساس با زنان متفاوت است.

حساسیت و اختلالات روانی

حساس بودن یک خلق‌وخوی ذاتی و بهنجار است و به‌خودی‌خود در طبقه‌بندی اختلالات روانی قرار نمی‌گیرد. برخی افراد حساس نیز همانند دیگران ممکن است به اختلالات روانی مبتلا شوند، اما اکثر آن‌ها بدون اختلال هستند. افرادی که دوران کودکی سختی داشته‌اند، ممکن است مستعد افسردگی یا اضطراب باشند، اما اگر دوران کودکی آن‌ها خوب بوده باشد، احتمال ابتلا به اختلالات روانی در آن‌ها افزایش نمی‌یابد.

اختلالات طیف اوتیسم و حساسیت

بعضی از افراد اوتیستیک به محرکات خاصی حساسیت نشان می‌دهند، اما این حساسیت با حساسیت افراد بسیار حساس متفاوت است. افراد بسیار حساس می‌توانند محرکات بالا را تحمل کنند و از راه‌های کاهش محرکات استفاده کنند. همچنین، برخلاف افراد اوتیستیک، دچار وسواس‌های تکراری نمی‌شوند و همدلی بالایی از خود نشان می‌دهند.

نتیجه‌گیری: حساس بودن نیاز به درمان ندارد

حساسیت ذاتی چیزی نیست که نیاز به درمان یا کاهش داشته باشد. با درک بیشتر از ویژگی بسیار حساس بودن، افراد می‌توانند راه‌هایی برای کنار آمدن با این ویژگی پیدا کنند و زندگی خود را ارتقا دهند.

برگرفته از کتاب روان درمانی و آدم بسیار حساس (فصل اول) نوشته الین آرون

ترجمه مینو پرنیانی

موضوع اصلی این پست وبلاگ “افراد بسیار حساس” (Highly Sensitive People) و تعریف حساسیت است.

به‌روزرسانی‌های اخیر

تحقیقات اخیر نوری تازه بر ویژگی‌ها و تجربیات افراد بسیار حساس (HSPها) افکنده است. یک مطالعه در سال ۲۰۲۳ که در مجله Frontiers in Psychology منتشر شد، نشان داد که HSPها واکنش‌پذیری احساسی بیشتری دارند و عمیق‌تر به پردازش اطلاعات می‌پردازند، که این می‌تواند به نتایج مثبت و منفی منجر شود. این مطالعه همچنین به اهمیت عوامل محیطی در شکل‌گیری تجربیات HSPها اشاره کرده و پیشنهاد می‌کند که محیط‌های حمایتی می‌توانند به این افراد کمک کنند تا بهتر رشد کنند.

در زمینه علوم اعصاب، یک مرور در سال ۲۰۲۴ در مجله Neuroscience & Biobehavioral Reviews شواهدی از الگوهای عصبی متفاوت در HSPها ارائه داده است. این بررسی نشان می‌دهد که HSPها فعالیت بیشتری در مناطقی از مغز که با همدلی، پردازش حسی و تنظیم احساسات مرتبط است، نشان می‌دهند. این مبنای نوروبیولوژیکی برای حساسیت بالا، از این دیدگاه پشتیبانی می‌کند که این ویژگی یک صفت ذاتی است و نه یک اختلال یا شرایطی که نیاز به درمان داشته باشد.

علاوه بر این، تحقیقات اخیر به بررسی فواید احتمالی حساسیت بالا در حوزه‌های مختلف پرداخته است. یک مطالعه در سال ۲۰۲۳ در مجله Journal of Personality نشان داد که HSPها اغلب در فعالیت‌های خلاقانه برتری دارند و سطوح بالاتری از هوش هیجانی را نشان می‌دهند. این تحقیقات چالش‌هایی را در برابر تصورات قبلی مبنی بر اینکه حساسیت بالا عمدتاً یک آسیب‌پذیری است، مطرح کرده و پیشنهاد می‌کند که این صفت، اگر به درستی درک و مدیریت شود، می‌تواند یک قدرت مهم باشد.