نارسسیست‌ها نقطهٔ مقابل HSPها (افراد بسیار حساس) هستند: خودمحور به جای مهربان، کنترل‌گر به جای مراقب. آیا همین موضوع باعث می‌شود HSPها هدف مورد علاقهٔ نارسسیست‌ها باشند؟ این نوشته می‌گوید پژوهش‌ها چه می‌گویند و چطور می‌توان از خود محافظت کرد.
آن‌ها مهربان، بامزه، حتی عاشق‌پیشه بودند — البته وقتی که خودشان می‌خواستند. رؤیاهای بزرگی داشتند و تو را هم با خود می‌کشاندند. اما هیچ‌چیز هیچ‌وقت آن‌طور که می‌خواستند پیش نمی‌رفت — هیچ‌وقت کافی نبود — و بعد در انفجارهایی گیج‌کننده از خشم، سرزنش یا متنفر شدن از خود، منفجر می‌شدند (که البته وظیفهٔ آرام کردنشان با تو بود).
بدتر اینکه اگر دربارهٔ این رفتارها با آن‌ها حرف می‌زدی، انگار نمی‌توانستند ببینند. فقط انکار می‌کردند یا برای رفتارهایشان توجیه می‌آوردند. تنها کاری که از دستت برمی‌آمد این بود که باز هم بدهی و بدهی، تا وقتی خودت از پا بیفتی. آشناست؟ اگر بله، احتمالاً یک نارسسیست در زندگی‌ات بوده. خوش آمدی به باشگاه — البته متأسفانه.
برای HSPها این باشگاه بزرگ‌تر از آن چیزی‌ست که انتظار داریم. با اینکه کمتر از یک درصد مردم نارسسیست بیمارگونه هستند، باز هم تعداد HSPهایی که با چنین افرادی درگیر می‌شوند زیاد است. شاید افراد حساس، بیشتر در معرض رفتارهای نیازمندانه و کنترل‌گر آن‌ها باشند.
بیایید ببینیم نارسسیست کیست، چرا HSPها ممکن است برایشان جذاب باشند و چه می‌توان کرد.
نارسسیست‌ها «خودِ سایه‌ای» افراد حساس‌اند
نارسسیست‌ها — یعنی کسانی که مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته‌اند — به‌شکلی ناخودآگاه معتقدند برتر از دیگران هستند. در نتیجه تشنهٔ توجه، احترام، و اغلب ثروت یا شهرت‌اند؛ و تقریباً هیچ همدلی برای دیگران ندارند. همین امر باعث می‌شود از دیگران سوءاستفاده کنند تا به خواسته‌هایشان برسند.
اما فردِ بسیار حساس کاملاً سالم است. HSPها دستگاه عصبی‌ای دارند که هر ورودی‌ای را بسیار عمیق پردازش می‌کند: از صدا و تصویر گرفته تا احساس و فکر. معمولاً خلاق، اندیشمند و مهربان‌اند و چون زیاد پردازش می‌کنند، زود هم بیش‌بر‌انگیخته می‌شوند.
این دو چه وجه اشتراکی دارند؟ تقریباً هیچ. و در یک مورد، دقیقاً نقطهٔ مقابل هم‌اند: همدلی.
مغز HSPها در بخش‌های مرتبط با همدلی فعالیت بسیار بیشتری دارد. آن‌ها معمولاً مهربان و بخشنده‌اند. درست برخلاف نارسسیست که همدلی‌اش تقریباً صفر است. همین است که نارسسیست در واقع «خودِ سایه‌ای» HSP است.
چرا افراد بسیار حساس نارسسیست‌ها را جذب می‌کنند؟
چرا کسی که مهربان و همدل است باید کنار کسی بماند که هیچ‌گونه همدلی ندارد؟ در ظاهر، چنین چیزی منطقی نیست — اما نارسسیست‌ها روی پیشانی‌شان نمی‌نویسند: «می‌خواهم ازت سوءاستفاده کنم.»
برعکس: خیلی از آن‌ها یاد می‌گیرند جذاب، گرم و چاپلوسانه رفتار کنند تا وجههٔ حقیقی‌شان پنهان شود. این رفتار بیشتر ناخودآگاه است. بسیاری حتی «بمبارانِ عشق» می‌کنند — آن‌قدر محبت و توجه می‌دهند که نتوانی ازشان فاصله بگیری.
و هر کسی ممکن است به این دام بیفتد.
اما HSPها یک ویژگی دارند: همدلی بسیار بالا. یعنی ذاتاً جذب مراقبت و کمک می‌شوند — و نارسسیست‌ها تشنهٔ این مراقبت‌اند: توجه، تعریف، لطف، و مهم‌تر از همه اطمینان دادن دائمی. رؤیاهای بزرگ دارند اما هیچ‌چیز راضی‌شان نمی‌کند؛ در نتیجه مدام ناراحت، ناامید یا خشمگین‌اند. مگر کسی نیست که با آن‌ها طوری که «حقشان» است رفتار کند؟
چرا، متأسفانه هست: HSP. کسی که درد دیگران را با تمام وجود احساس می‌کند.
این رابطه خیلی زود یک‌طرفه می‌شود: نارسسیست تمام صبوری، محبت و وقت HSP را می‌گیرد؛ و HSP فقط خسته‌تر و فرسوده‌تر می‌شود. در عوض، با خشم‌های ناگهانی، رفتارهای مظلوم‌نمایانه، تحقیر و عصبانیت روبه‌رو می‌شود.
و هرچه بیشتر بدهد، باز هم کافی نیست.
هفت راه برای محافظت از خود در برابر نارسسیست‌ها
۱. روابط پرتلاطم را جدی بگیر
یکی از نشانه‌های مهم نارسسیست‌ها این است که تقریباً همهٔ روابطشان مشکل‌دار است. اگر با کسی هفته‌ای یک‌بار دعوا داری، یا بعد از دیدنش همیشه استرس داری، به آن رابطه با دقت نگاه کن.
۲. از دوستانت نظر بخواه
دوستان گاهی واضح‌تر می‌بینند. البته باید کسی باشد که قضاوتش را قبول داری و رابطه را از نزدیک دیده باشد.
۳. بدترین حالت را تصور کن
اگر این فرد نارسسیست باشد، تغییر نمی‌کند. اگر همین رفتارها برای همیشه ادامه یابد، آیا هنوز ارزش رابطه را دارد؟ این سؤال اغلب باعث می‌شود راحت‌تر عقب بکشی.
۴. زودتر فاصله بگیر
در ابتدای رابطه، جدا شدن ساده‌تر است. هرچه بگذرد، نارسسیست بیشتر تو را درگیر می‌کند و بخش بزرگی از زندگی‌ات می‌شود.
۵. مرزهای شفاف و محکم تعیین کن
نارسسیست‌ها از مرز بدشان می‌آید. بهترین مرز، جملهٔ مستقیم و بدون درخواست است: «بعد از ساعت ۸ شب نمی‌آیم. اگر لازم است صحبت کنیم، آخر هفته وقت می‌گذاریم.»
مرز را توضیح نده، بحث نکن، و استثنا هم قائل نشو.
۶. از نظر احساسی فاصله بگیر
نارسسیست تو را تحریک می‌کند دعوا کنی، دلسوزی کنی یا کمک کنی — همهٔ این‌ها یعنی بیشتر در دام افتادن.
یادت باشد:
نمی‌توانی با او بحث کنی، چون نمی‌پذیرد.
نمی‌توانی او را «درمان» کنی.
مشکلی‌ست که از نوجوانی همراهش بوده و بدون درمان حرفه‌ای تغییر نمی‌کند.
۷. نوع دیگری از شفقت را تمرین کن
ریشهٔ رفتار نارسسیست‌ها، عزت‌نفس فوق‌العاده شکننده است. آن غرور ظاهری، پوششی برای بی‌عزتی‌نفسی عمیق است.
فهمیدن این موضوع باعث می‌شود ترسناک به نظر نرسند؛ و می‌توانی بدون درگیر شدن، نگاهی انسانی بهشان داشته باشی.
قطع رابطه با یک نارسسیست، شاید مهربان‌ترین کاری باشد که می‌توانی بکنی
نادر است که نارسسیست اعتراف کند مشکلی دارد. اما وقتی حتی مهربان‌ترین افراد از او فاصله می‌گیرند، گاهی همین شوک باعث می‌شود کمک حرفه‌ای بگیرد.
پس HSPها، از چنین افراد فاصله بگیرید. این کار شاید مهربانانه‌ترین کاری باشد — هم برای خودتان، هم برای او.
نوشتهٔ آندره سولو – ۲۱ نوامبر ۲۰۲۵
مترجم: مینو پرنیانی
