شاید شما هم با خود فکر کرده باشید چه عاملی یا عواملی یک انسان را از دل زندگیِ عادی به جایی می‌رساند که نامش بر سر زبان‌ها بیفتد.
گرتا تونبرگ، دختر جوانی با ویژگی‌های متفاوت مانند اسپرگر، الهام‌بخش میلیون‌ها نفر شده است. بانو جین گودال که به‌تازگی درگذشت، زنی بود که بدون تحصیلات دانشگاهی پا به جنگل‌های تانزانیا گذاشت و روش‌ها و دانسته‌های ما دربارهٔ زندگی شامپانزه‌ها را دگرگون کرد. در ایران، ثمینه باغچه‌بان که از کودکی در فضای ادبی و فرهنگی رشد کرده بود، با پشتوانهٔ خانواده‌ای فرهنگ‌دوست توانست گام‌های مهمی در عرصهٔ ادبیات کودکان بردارد.
چه عواملی مسیر موفقیت را می‌سازند؟ ژن؟ استعداد ذاتی؟ نخستین سال‌های زندگی و تربیت والدین؟ محیط اجتماعی و شبکه‌های حمایتی؟ تلاش و ارادهٔ شخصی؟ یا ترکیبی از این عوامل؟
همان‌طور که در نمونه‌های بالا دیدیم، مسیر موفقیت تنها به استعداد یا شانس بستگی ندارد؛ عوامل مختلفی مانند حمایت خانواده، شبکه‌های اجتماعی، فرصت‌ها و تلاش شخصی در شکل‌گیری آن نقش دارند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این عوامل می‌توانند به‌طور قابل توجهی احتمال رشد و رضایت شخصی را افزایش دهند.
کتاب «این زنان موفق» اثر دکتر سیلویا ریم را سال ۱۳۸۸ ترجمه کردم و به چاپ رسید. پژوهش این کتاب روی هزار زن موفق انجام شده و یافته‌ها نشان می‌دهد که عوامل مختلفی در موفقیت نقش دارند. نویسنده ده یافته و ده رهنمود ارائه کرده است:
یافتهٔ پژوهشی ۱. دختران در رقابتِ سالم رشد می‌کنند.
رهنمود ۱. جرات رقابت کردن داشته باشید.
یافتهٔ پژوهشی ۲. دخترانی که خود را زیرک می‌دانند، تمایل بیشتری به موفقیت دارند.
رهنمود ۲. زیرک و سخت‌کوش باشید.
یافتهٔ پژوهشی ۳. مدارس کاملاً دخترانه انتخاب خوبی است.
رهنمود ۳. مدرسه‌ای را انتخاب کنید که مناسب حالِ شما باشد.
یافتهٔ پژوهشی ۴. همسالان می‌توانند تأثیر مثبت یا منفی داشته باشند.
رهنمود ۴. دوستانی را انتخاب کنید که با ارزش‌های مورد نظر شما همخوانی داشته باشند.
یافتهٔ پژوهشی ۵. مسافرت تأثیر به‌سزایی دارد.
رهنمود ۵. دنیا را ببینید.
یافتهٔ پژوهشی ۶. زنان موفق اغلب پدران و مادرانی حمایت‌کننده داشته‌اند.
رهنمود ۶. بگذارید والدینتان از شما حمایت کنند.
یافتهٔ پژوهشی ۷. ترتیبِ تولد شاید مهم نباشد، اما نقشِ خواهر و برادر مهم است.
رهنمود ۷. اجازه ندهید خواهر و برادر شما را عقب نگه دارند.
یافتهٔ پژوهشی ۸. فرصت‌ها از دلِ موانع پدید می‌آیند.
رهنمود ۸. آمادگیِ مبارزه‌طلبی را داشته باشید.
یافتهٔ پژوهشی ۹. زنان موفق به کارِ خود علاقه‌مندند.
رهنمود ۹. احساس و منطق را متوازن کنید.
یافتهٔ پژوهشی ۱۰. ایجادِ هماهنگی میان کار و زندگیِ خانوادگی مبارزه‌ای دائمی است.
رهنمود ۱۰. هماهنگی را دست‌کم نگیرید.
توجه: اگرچه پژوهش اصلی بر زنان متمرکز است، بسیاری از یافته‌ها و رهنمودها جنبه‌ای عمومی دارند و برای رشد و موفقیتِ هر فرد، صرف‌نظر از جنسیت، الهام‌بخش و کاربردی هستند.
در این نوشتار، تمرکز ویژه بر این موضوع است: آیا حمایت خانواده شرطِ الزامیِ موفقیت است؟ با مروری مختصر از دورانِ کودکیِ افرادی که نام‌شان در پی می‌آید، مشخص می‌شود که «حمایتِ حداقل یکی از والدین در خانواده، امکانِ موفقیت و احساسِ رضایت از زندگی را افزایش می‌دهد.» اما هستند آدم‌هایی موفق که اساساً خانوادهٔ حامی نداشته‌اند و با تلاشِ شخصی، مربیان جایگزین یا فرصت‌های محیطی مسیرشان را ساخته‌اند.
توضیحِ تکمیلی: در این متن، نمونه‌های ارائه‌شده بر اساس زندگیِ حرفه‌ای و آثارِ افراد انتخاب شده‌اند. نویسنده فرض را بر این نهاده است که برخی از این افراد، با توجه به موضوعات و تجربیات بیان‌شده در آثارشان، دوران کودکیِ کاملاً آسوده و حمایتِ کاملِ والدین را نداشته یا داشته‌اند. هدف این است که نشان داده شود حتی در شرایطِ فقدانِ حمایتِ والدین، رشد و موفقیت ممکن است؛ هرچند مسیر دشوارتر و چالش‌برانگیزتر خواهد بود.
افرادی با والدینِ حمایت‌کننده
پروین اعتصامی — شاعر: پدرش، یوسف اعتصامی، که خود ادیب و مترجم بود، نقش مهمی در پرورش استعداد او داشت. او نمونه‌ای از زنی است که در فضایی سرشار از حمایت و تشویق خانوادگی توانست شکوفا شود.
مریم میرزاخانی — ریاضیدان برجسته: خانواده‌ای مشوق و حامی داشت، که علاقه و پشتکار او در ریاضیات را جدی گرفتند و شرایط لازم را برای رشدش فراهم کردند. او نشان می‌دهد که حمایت خانواده می‌تواند بستر موفقیت‌های جهانی را فراهم کند.
بیل گیتس — بنیان‌گذار مایکروسافت
والدینِ او، به‌ویژه مادرش، کنجکاوی علمی‌اش را تشویق کردند و منابعِ آموزشی و فرصت‌هایی در اختیارش گذاشتند. این پشتیبانی باعث شد اعتمادبه‌نفس پیدا کند و پروژه‌های خلاقانهٔ خود را دنبال کند.
ثمینهٔ باغچه‌بان — نویسندهٔ ایرانی
ثمینه که از کودکی در فضای ادبی و فرهنگی رشد کرده بود و پدرش، جبار باغچه‌بان، از چهره‌های فعال در حوزهٔ فرهنگ و امور کودکان بود، از حمایت خانواده برخوردار شد که به شکل‌گیری مسیر ادبی و حرفه‌ای او کمک کرد.
سرنا و ونوس ویلیامز — تنیس‌بازان حرفه‌ای
پدرِ آن‌ها با برنامه‌ریزی و حمایتِ مستمرِ تمرین‌ها، زمینهٔ رشدِ مهارت‌های ورزشیِ آنان را فراهم کرد.
جین شینودا بولن — روان‌پزشک و نویسنده
جین در خانواده‌ای رشد کرد که چند نفر از اعضای آن در حرفهٔ پزشکی فعالیت داشتند؛ این زمینهٔ خانوادگی و حمایتی کمک کرد تا او جسارت دنبال کردن مسیر علمی و حرفه‌ای خود را بیابد.
نتیجه: وجودِ والدینی حمایت‌کننده اغلب با افزایشِ اعتمادبه‌نفس، مهارت‌های اجتماعی، انگیزه و مسیرِ رشدِ روشن‌تر همراه است.
افرادی بدونِ حمایتِ کاملِ والدین یا نیازمندِ مربیانِ جایگزین
اپرا وینفری — کارآفرین: شواهد قطعی وجود دارد که کودکی بسیار دشوار و بدون حمایت خانوادگی گذرانده (فقر، خشونت، سوءاستفاده). این مستند است. موفقیت او بدون حمایت خانواده بوده است.
آلبرت اینشتین — فیزیکدان: خانواده‌اش در دوران کودکی درگیر مشکلات اقتصادی بودند، ولی روایت‌های متفاوتی هست. در نتیجه اینشتین برای شکوفایی به تلاشِ شخصی و حمایتِ معلمان و مربیان متکی شد.
استیو جابز — کارآفرین و مخترع: با وجودِ حمایت‌های پراکنده از سوی خانوادهٔ پذیرفته‌کننده‌اش، بخشِ زیادی از مسیر حرفه‌ایِ او با چالش‌های فردی و آزمون‌وخطا همراه بود و او مجبور شد فرصت‌ها را از راه‌های مختلف بسازد.
اینگرید برگمن — هنرپیشهٔ سوئدی: در دورانِ کودکی تجربهٔ کمبودِ توجهِ والدین را داشت، اما با حمایتِ معلمان و دوستانِ نزدیک توانست استعدادهایش را در سینما و تئاتر شکوفا کند.
نتیجه: موفقیت در نبودِ حمایتِ کاملِ والدین امکان‌پذیر است اما معمولاً مسیرِ طولانی‌تر، پرچالش‌تر و استرس‌زاتر است؛ افراد در این مسیر به مقاومتِ شخصی، حضورِ مربیان یا حامیان جایگزین و استفادهٔ هوشمندانه از فرصت‌ها نیاز دارند.
فرزند شما مانند یک نهال است: برای رشدِ سالم و پُرثمر، نه تنها به نور و آب نیاز دارد، بلکه به سایه و حمایتِ شما نیز وابسته است. پژوهش‌ها و شواهد نشان می‌دهند که حضورِ فعال و حمایتِ والدین نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد و توسعهٔ همه‌جانبهٔ کودکان دارد. این حمایت نه تنها مهارت‌های تحصیلی و اجتماعیِ کودک را بهبود می‌بخشد، بلکه بر اعتمادبه‌نفس، سلامتِ روان، خلاقیت و انگیزهٔ او نیز تأثیرِ مستقیم دارد.
۱. مهارت‌های اجتماعی
کودکانی که والدینشان در فعالیت‌های گروهی، بازی‌ها و پروژه‌های مدرسه مشارکت دارند، مهارت‌های همدلی، گفت‌وگو و همکاری را سریع‌تر یاد می‌گیرند. وقتی والدین با فرزندشان دربارهٔ احساسات، دوستی‌ها و مشکلاتِ روزمره صحبت می‌کنند، کودک یاد می‌گیرد چگونه با دیگران ارتباطِ سالم برقرار کند و احساساتِ خود را مدیریت کند.
۲. اعتمادبه‌نفس
تحقیقات نشان می‌دهند که محبت و توجهِ والدین، خودباوری و احساسِ ارزشمندی را در کودک افزایش می‌دهد. وقتی کودک احساس کند والدینش او را می‌بینند و قدرِ تلاش‌ها و استعدادهایش را می‌دانند، اعتمادبه‌نفسش بالا می‌رود و در مواجهه با چالش‌ها شجاعت بیشتری نشان می‌دهد.
۳. کاهشِ مشکلاتِ رفتاری
کودکانِ موردِ حمایت کمتر دچار اضطراب، پرخاشگری و رفتارهای ضداجتماعی می‌شوند. حضورِ فعالِ والدین در زندگیِ کودک، علاوه بر مدیریتِ رفتارهای چالش‌برانگیز، به ایجادِ احساسِ امنیتِ روانی و آرامشِ او کمک می‌کند.
۴. پیشرفتِ تحصیلی
ارتباطِ مستمرِ والدین با مدرسه و معلمان و پیگیریِ درس‌ها، انگیزهٔ کودک را برای یادگیری افزایش می‌دهد. کودکانی که والدینشان فعالیت‌های علمی، پروژه‌های مدرسه و خواندنِ کتاب را تشویق می‌کنند، عملکردِ تحصیلیِ بهتری نشان می‌دهند و نسبت به یادگیری کنجکاوتر می‌شوند.
۵. توسعهٔ هدف و انگیزهٔ شخصی
حمایتِ والدین کمک می‌کند کودک استعدادها و علاقه‌های خود را کشف کند و مسیرِ زندگیِ شخصی‌اش را با اعتمادبه‌نفس انتخاب کند. وقتی والدین از ایده‌ها و رویاهایِ کودک استقبال می‌کنند و فضایی امن برای آزمون‌وخطا فراهم می‌کنند، کودک می‌آموزد ریسک کند، خلاقیت به خرج دهد و اهدافِ شخصی‌اش را دنبال کند.
۶. توصیه‌های عملی برای والدین
- هر روز زمانی کوتاه برای صحبت با فرزندتان اختصاص دهید و به حرف‌هایش گوش دهید.
- در فعالیت‌های مدرسه و بازی‌ها همراه او باشید و علاقه‌مندی‌هایش را دنبال کنید.
- موفقیت‌ها و تلاش‌های او را تحسین کنید؛ نه تنها نتیجه را.
- فضایی امن برای ابرازِ احساسات و اشتباه کردن فراهم کنید، بدون ترس از قضاوت یا سرزنش.
- خواندنِ کتاب، قصه‌گویی و شرکت در فعالیت‌های هنری یا علمی را تشویق کنید.
پیام نهایی: هر روز چند دقیقه وقت بگذارید تا با فرزندتان ارتباط برقرار کنید. این زمانِ کوتاه می‌تواند نهالِ زندگیِ او را به درختی قوی و سرسبز تبدیل کند. حمایت و توجهِ شما، بالِ رشد و شکوفاییِ کودک است؛ حتی اگر گاهی رشدش به چشم نیاید، تأثیرِ محبت و حضورِ شما در تمامِ زندگیِ او باقی خواهد ماند.
نویسنده: مینو پرنیانی، منتشر شده به تاریخ مهرماه ۱۴۰۴.
بازنشر با ذکر نام نویسنده مجاز است.
